Праз два месяцы ў Беларусі павінен прайсці рэферэндум па зменах у Канстытуцыю. Юры Дракахруст разважае, ці стане гэта падставай для паўтарэння жніўня 2020 году.
Ці паўторыцца ў лютым наступнага году жнівень 2020 года? Такое пытаньне задае сабе шмат хто, і ўлада, і апазыцыя ў тым ліку.
Справа не толькі і нават не столькі ў тым, ці ёсьць у кагосьці падобныя пляны, а ў тым, ці ўзьнікне адпаведны настрой у грамадзтве. Як кажа ангельская прыказка, можна падвесьці каня да вады, нельга прымусіць яго піць.
За магчымасьць паўтарэньня гаворыць важнасьць падзеі і той факт, які фіксуецца рознымі сацыялягічнымі апытаньнямі (Chatham House, Zois, ВЦИОМ), што народная любоў, якую ўлада страціла летась, да яе не вярнулася.
Але леташнія жнівеньскія і наступныя пратэсты, якія ўразілі ўвесь сьвет, сталі магчымыя дзякуючы зьбегу мноству абставін.
Складваецца ўражаньне, што зараз яны куды менш спрыяльныя падобнаму разьвіцьцю падзей.
На паверхні — вельмі просты і відавочны фактар: кошт пратэсту. І вопыт мінулага году, і рэпрэсіі, якія працягваюцца, паказваюць, што яна вельмі высокая і, хутчэй за ўсё, будзе такой жа і ў лютым 2022 году. У жніўні 2020 года беларусы не ведалі, што яна такая.
Але ёсьць і некаторыя структурныя асаблівасьці, якія будуць суправаджаць рэфэрэндум.
На папярэдніх канстытуцыйных рэфэрэндумах у 1996 і 2004 гадах было зразумела, што перамога на іх азначае паглыбленьне, узмацненьне жорсткасьці дыктатуры.
Гэта невідавочна ў дачыненьні да маючага адбыцца рэфэрэндуму 2022 году. «Так» на рэфэрэндуме хутчэй за ўсё будзе азначаць «двухгаловую» структуру вышэйшай улады — прэзыдэнт (не Лукашэнка) і кіраўнік Усебеларускага народнага сходу (Лукашэнка).
Чым гэта так ужо горш «не» на рэфэрэндуме, эквівалентнага захаваньню цяперашняй Канстытуцыі, пры якой улада тварыла і творыць свае зьверствы ў 2020−2021 гадах?
Магчыма, прэзыдэнт стане чыста намінальнай пэрсонай, а можа і не. Магчыма, будзе нешта падобнае на расейскі «тандэм» 2008−2012 гадоў з прэзыдэнтам Дзьмітрыем Мядзьведзевым і прэм’ерам Уладзімірам Пуціным. Не самыя, дарэчы, рэпрэсіўныя гады найноўшай расійскай гісторыі.
Дык за што плаціць неверагодна высокі кошт?
Яшчэ адзін важны фактар - эканамічнае становішча. Яно не вельмі добрае, але вельмі далёкае ад катастрофы. Эканамісты тлумачаць гэта нечаканым экспартным бумам, аднаўленчым ростам сусьветнай эканомікі пасьля леташняга ўдару пандэміі і ростам попыту на беларускую прадукцыю.
Тут важна нават не тое, што беларуская эканоміка так ужо пышна заквітнела (не пышна), важна тое, што не апраўдаліся прагнозы, асьцярогі (а ў кагосьці — і надзеі), што эканоміка ў 2021 годзе будзе падаць.
Перадумовай сацыяльнага і палітычнага выбуху зьяўляюцца якраз супрацьлеглыя суадносіны — калі пасьля чаканьняў паляпшэньня эканамічнага становішча надыходзіць яго рэзкае пагаршэньне. Калі ж пагаршэньне чакалася, але не адбылося — выбуху гэта дакладна не спрыяе.
Праўда, да канца лютага яшчэ больш за два месяцы. Але не нашмат. І перахапіўшы крэдыт або патраціўшы рэзэрвы, улада мае магчымасьць утрымаць сытуацыю прынамсі на цяперашнім узроўні.
Адной з прычын леташняга выбуху стала пандэмія каронавірусу, дакладней, паводзіны беларускай улады ў разгар пандэміі.
Тады паводзіны ўладаў практычна паўсюль, акрамя Беларусі, былі моцна адрозныя ад палітыкі Лукашэнкі ў гэтым пытаньні.
Цяпер ужо няма эфэкту нечаканасьці. Як гэта ні кашмарна гучыць, але сьвет у нейкім сэнсе адаптаваўся да COVID-19, ён застаўся жахам (па маштабах нават большым, чым летась), але ўжо звыклым. І чароўнай палачкі, якая пазбавіць сьвет ці хаця б асобныя краіны ад гэтай нягоды, як высьветлілася, пакуль няма ні ў каго.
Гэта калі казаць пра структурныя асаблівасьці, якія ў мінулым годзе былі іншымі.
Ёсьць яшчэ адзін фактар, які, у адрозьненьні ад пералічаных трох, наўпрост залежыць ад дзеяньняў беларускіх уладаў.
Яны маюць поўную магчымасьць перад рэфэрэндумам аслабіць лейцы, выпусьціць некаторую колькасьць палітвязьняў, туманна намякнуць на тое, што пасьля рэфэрэндуму наступіць «эра міласэрнасьці».
Пасьля рэфэрэндуму, дарэчы, яна можа і не выканаць гэтыя спароджаныя ёй надзеі. Але гэта ўжо будзе пасьля.
Пакуль, праўда, улада больш спадзяецца на закручваньне гаек. Але рэфэрэндум не заўтра. І ня варта лічыць яе няздольнай на манэўр, трук ці хаця б на стварэньне ілюзіі.
Нехта ў яе не паверыць, нехта, магчыма, нават палічыць праявай слабасьці. А нехта і паверыць. Асабліва калі вельмі будзе жадаецца паверыць.
У выніку ціск у катле панізіцца.
Вяртаючыся да пачатку, паўтару — нечаканасьці ў гісторыі здараюцца. Але, як правіла, усё ж пры ўнікальным зьбегу абставінаў.
Сваё бачаньне таго, як яны зьбягуцца да рэфэрэндуму, я выклаў.